آشنايي با آداب و رسوم ماه رمضان در ايران
ماه قرآن، ماه ميهماني خدا، ماه خوبي‌ها، ماه شب‌هاي قدر، ماه دعا و نيايش از راه رسيد و ايرانيان نيز همچون ديگر مسلمانان جهان با انجام برنامه‌هاي ويژه مذهبي به ميهماني اين ماه رفته‌اند.
ثبت آداب و رسوم ماه مبارك رمضان در فهرست ميراث معنوي كشور نشان از اهميت اين فرهنگ در ميان ايرانيان دارد كه هر كدام به نوعي و با توجه به خاستگاه اعتقادي و آييني خود اين روزها را گرامي مي‌دارند.
رمضان، ماه آشتي كنان تركمن‌ها
تركمن‌هاي ايران به لحاظ كثرت آداب و رسوم در زندگي روزمره، داراي فرهنگي بسيار غني هستند. اين مردم به‌دليل داشتن پيشينه فرهنگي بسيار قديمي، تقريبا براي هر مناسبتي، مراسم خاصي دارند كه يكي از اين مناسبت‌ها، ماه مبارك رمضان است. فرارسيدن اين ماه سبب خوشحالي هر تركمني مي‌شود.
آنها در اين ماه از مرد و زن و پير و جوان با شور و شعفي بسيار، غير از به جاي آوردن فرايض، در تمامي مراسمي كه ويژه اين ماه برگزار مي‌شود، شركت مي‌كنند.
تركمن‌ها حداقل يك هفته قبل از حلول ماه مبارك رمضان مقدمات ورود به اين ماه پرفيض و بركت را فراهم مي‌سازند. زنان بيشتر از روزهاي معمول به نظافت خانه و حياط منزل مي‌پردازند و مردان نيز خواربار و ملزومات مورد نياز اين ماه را خريداري مي‌كنند.
در بسياري از مناطق تركمن نشين، رسم است كه زنان و دختران تركمن آخرين جمعه قبل از حلول ماه رمضان، به شكل دسته جمعي، مسجد محل خود را نظافت كنند.
برخي از خانواده‌ها نيز سجاده‌هايي از جنس قاليچه و نمد را كه به آن نماز ليق مي‌گويند، به مسجد محل خود اهدا مي‌كنند.رويت هلال ماه رمضان نيز در ميان تركمن‌ها با هيجان خاصي همراه است.
آنان عقيده دارند هركس زودتر از بقيه هلال ماه را ببيند، ثواب بيشتري مي‌برد و حتي باعث افزايش بينايي مي‌شود به همين دليل پير و جوان سعي مي‌كنند براي ديدن هلال ماه كه علامت حلول ماه مبارك است، به بالاي ارتفاعات و پشت‌بام‌ها بروند تا زودتر از ديگران ماه را ببينند.
عصر شب‌هاي آخر ماه شعبان، نگاه اغلب مردم تركمن به سمت مغرب آسمان است تا شايد هلال ماه را رويت كنند و فردي كه هلال ماه را ببيند سوره شريفه بقره را قرائت و با خوشحالي و با صداي بلند به ديگران اعلام مي‌كند كه ماه را رويت كرده است.
يكي ديگر از سنت‌هاي حسنه تركمن‌ها پيش از آغاز ماه مبارك رمضان برگزاري مراسم آشتي كنان است؛ به اين ترتيب كه ريش سفيدان هر محله كه به آنها ياش اولي مي‌گويند بنا به ابتكار خود، افرادي را كه با هم كدورت دارند، بدون اطلاع از همديگر براي صرف چاي به خانه دعوت مي‌كنند و آنها را با هم آشتي مي‌دهند. در طول ماه مبارك رمضان، مساجد تركمن‌ها پر از ازدحام است و حال وهواي خاصي دارد.
آخرين جمعه ماه شعبان در شيراز
شيرازي‌ها، آخرين جمعه ماه شعبان را كلوخ اندازان گويند؛ در اين روز رسم است كه مردم دسته دسته به گردشگاه‌هاي اطراف شهر مي‌روند و آن روز را با خوشي به شام مي‌رسانند چون باور دارند كه ماه مبارك رمضان، ماه عبادت است و در اين ماه فقط بايد عبادت كرد. از چند روز مانده به رمضان، بعضي از خانواده‌ها نذر دارند و افطاري مي‌دهند و بيشتر ميهماني‌ها به شكل افطاري برگزار مي‌شود.
همچنين رسم است كه پس از افطار، مردم به ديد و بازديد مي‌روند و گاهي تا وقت سحر دور هم مي‌نشينند، صحبت مي‌كنند و شب چره‌اي شامل تنقلاتي مانند رنگينك، زولبيا و باميه مي‌خورند.
خانواده‌هايي كه دختري را شوهر داده باشند، در نخستين ماه رمضان پس از عروسي، خود را موظف مي‌دانند تا افطاري كاملي به نام روز والون تهيه كنند و همراه با گل براي عروس بفرستند.
در استان فارس چند روز قبل از ماه مبارك رمضان زنان خانه‌دار به فكر تهيه خواربار، ترشيجات، ادويه جات، عرقيات و چاشني‌هاي گوناگون مي‌افتند.
پيرمردان صغادآباده فارس درباره معني «كلوخ اندازان» مي‌گويند: در قديم هنگام غروب روز كلوخ اندازان تمام مردم از كوچك تا بزرگ كلوخي در دست مي‌گرفتند و روبه قبله مي‌ايستادند و مي‌گفتند: خدايا گناهان و كارهاي بد گذشته را شكستيم و خود را براي عبادت و روزه ماه رمضان آماده كرديم؛ آنگاه كلوخ را محكم به زمين مي‌زدند تا خرد شود و عقيده داشتند با شكستن كلوخ، تمام اعمال بد آنها شكسته و نابود مي‌شود.
با ديدن هلال ماه نو و شروع مهماني خدا، حال و هواي شهر دگرگون مي‌شود و مردم بعد از ديدن هلال ٣ صلوات مي‌فرستند و مي‌گويند: الهي كه ماه شريف و مبارك و با بركتي براي همه عزيزان و غريبان نو شده باشد.
بر سفره افطاري مردم جهرم فارس مي‌توان نان روغني، نان فتيرخانگي و نان بازاري را مشاهده كرد. خرما، پنير، يكي دو نوع مربا و حلوا هم از ديگر خوراكي‌هاي هنگام افطار آنهاست.
جهرمي‌ها شب دهم ماه، عدس پلو مي‌خورند و روز هفدهم را با كله پاچه و شب نوزدهم را با نان خشك و گل‌آبشن افطار مي‌كنند. در اصطهبانات برخي شب‌ها خانواده‌ها دور هم جمع مي‌شوند، يك نفر كه در ني زني تبحر دارد، در ني مي‌دمد و فردخوش صدايي هم ابياتي از فايز مي‌خواند.
صاحبخانه هم با گرمي از مهمان‌ها پذيرايي مي‌كند كه اين مجلس تا سحر ادامه مي‌يابد و هر شب در خانه يكي از آشنايان برپا مي‌شود. سحري كه مردم شيراز تهيه مي‌كنند اغلب از انواع پلوها و خورشت‌هاست كه بعد از خوردن آن به نماز و نيايش مي‌پردازند.
براي افطار در شيراز مردم از غذاهاي خاصي كه فقط مخصوص اين ماه است، استفاده مي‌كنند كه ترحلوا و زولبيا و باميه محلي و رنگينك جز آنهاست و بعد از افطار به ديدن يكديگر مي‌روند و اين ديدوبازديد را ماه رمضاني، مي‌گويند. شيرازي‌ها شب‌هاي قدر را بسيار محترم مي‌شمارند.
استان مركزي و بيدار شدن در سحرها با طبل
متداول‌ترين سنت كه در شهرها و روستاهاي استان مركزي با گذشت زمان هنوز دستخوش تغيير نشده، تهيه نان مخصوص «فتير» است.
هنوز هم بسياري از كدبانوهاي شهري و روستايي در تنورها يا فرهاي خانگي، اقدام به طبخ اين نان شيريني سنتي براي سفره افطار مي‌كنند. گوش فيل، شيريني مرسوم مردم استان در ماه رمضان است كه از هفته قبل از حلول ماه در قنادي‌ها ديده مي‌شود.
بسياري از مردم استان «آش رشته» غذاي اصلي هر روزه سفره افطارشان است و كل جوش و شله زرد نيز دسر نيروبخش در كنارش به شمار مي‌آيد.
هنوز هم مردم شهر و روستاهاي خنداب، هنگام سحر با صداي چوبي كه نوجوان قنوت گوي مسجد بر تشت مي‌كوبد و صداي مناجات پيرترين اذان گو كه فرازهايي از دعاي خواجه عبدا…انصاري را با بانگ بلند در كوي و برزن مي‌خواند با نداي «برخيزيد سحر از راه رسيد» از خواب برمي خيزند. پيرمرد در جلو و نوجوان در پشت سر از كوچه‌هاي شهر يا روستا يك به يك مي‌گذرند و تا روشن شدن چراغ خانه بر سر در هر خانه مي‌ايستند.
اما در شهر و روستاهاي خمين نيز برخي مراسم بدون تغيير مانده است و جوانان از ٣ روز مانده به اين ماه مبارك در بلندترين ارتفاع شهر يا روستاي خود در انتظار حلول ماه، شب زنده داري مي‌كنند و پس از رويت ماه با نداي‌الله اكبر، خبر از حلول ماه مبارك رمضان مي‌دهند و پس از آنكه رويت ماه از سوي معتمدان و روحانيان تاييد شد، فصل عبادت آغاز مي‌شود. آنگاه مراسم سحرخواني بر پشت‌بام‌ها با كوبيدن بر پشت تشتي وارونه و مناجات شروع مي‌شود.
براساس رسم، بسياري از روستاهاي شهرستان خمين هر شب نوجواني بر بام محله خود بر تشت مي‌كوبد و هر چه زمان به پايان سحر و طلوع خورشيد نزديك مي‌شود زمان كوبش چوب بر تشت نزديك‌تر مي‌شود تا روزه‌داران بدانند بايد از خوردن امساك كنند و براي ايستادن به نماز آماده شوند و همان نوجوان سپس بر بام خانه اذان مي‌دهد.
كليدزني كرماني‌ها در شب‌هاي قدر
مردم كرمان نيز در ماه مبارك رمضان آداب و رسوم ويژه‌اي را دنبال مي‌كنند و در تزكيه نفس و انجام عبادات و فرايض مقدس اين ماه مقيد هستند.
مردم كرمان سعي مي‌كنند هرگونه جشن و مراسمي را كه تدارك ديده‌اند قبل از حلول ماه مبارك رمضان در ماه شعبان برگزار كنند.
در قديم، اوايل ماه مبارك رمضان در بين خانم‌ها به‌ويژه زنان سالخورده رسم بود به خاطر خواصي كه در قهوه وجود دارد، پس از حل كردن آن در آب، آن را به پيشاني خود مي‌ماليدند.
در كرمان بزرگ‌ترها با دادن سرروزه‌اي به دختران و پسران كه نوعي هديه و كادوي مناسب بود، بچه‌هايي را كه به سن تكليف مي‌رسيدند، به انجام فريضه روزه داري ترغيب مي‌كردند. يكي ديگر از رسوم ماه رمضان در برخي مناطق استان كرمان خواندن ا…رمضوني پسران و كليدزني دختران در شب‌هاي قدر است.
دوخت كيسه بركت در همدان
قدمت سنت‌هاي ويژه ماه‌مبارك رمضان در همدان به تاريخ اسلام برمي گردد و با وجود گذشت ساليان متمادي، بسياري از اين سنت‌ها همچنان پابرجاست.
يكي از سنت‌هاي قديمي اين ماه در همدان، مراسم كيسه بركت در روز ٢٧رمضان است؛ در اين روز، زنان روزه دار هنگام رفتن به مسجد و اقامه نمازظهر به همراه خود پارچه و نخ و سوزن مي‌برند و در بين دو نماز ظهر و عصر با استفاده از اين وسيله‌ها به كار دوختن يك يا چند كيسه بركت مشغول مي‌شوند.
به اعتقادمردم همدان هر فردي كه داخل اين كيسه پول بريزد، خداوند به وي مال و دارايي زياد مي‌بخشد. از ديگر آداب مخصوص اين ماه در همدان، آيين توزيع آجيل مشكل گشا به هنگام افطار به قصد نيت و طلب حاجت است. يكي ديگر از رسوم مردم همدان در ماه مبارك رمضان جمع‌آوري خرده‌هاي نان سفره افطاري است.
جشن ختم قرآن در خاش
در ماه رمضان مسجدهاي شهرستان خاش استان سيستان و بلوچستان حال و هواي ديگري دارد و بر تعداد شركت‌كنندگان در آيين‌هاي مذهبي افزوده مي‌شود.
مردم شهرستان خاش از ديرباز رمضان را ماه دوستي، وحدت، محبت و احترام به بزرگان مي‌دانند و آن‌را عزيز و گرامي مي‌دارند.خواندن ۲۰ ركعت نماز تراويح در طول ماه مبارك رمضان يكي از سنت‌هايي است كه مردم مسلمان اهل سنت خاش آن‌را به‌شكل گسترده‌اي در مسجدها انجام مي‌دهند و جشن ختم قرآن كريم مي‌گيرند.
روزه‌داران هر شب در ۵۰۰ مسجد خاش پس از افطار، نماز ۲۰ ركعتي تراويح را اقامه مي‌كنند و تا پاسي از شب به خواندن قرآن مشغول مي‌شوند.
همچنين در ماه‌هاي شعبان و رمضان در حوزه‌هاي علميه و مسجدهاي اين شهرستان قرآن كريم تفسير مي‌شود.قرآن‌خواني و دادن صدقه فطر، صله ارحام و اطعام خويشان و نزديكان از ديگر اعمالي هستند كه مردم در ماه مبارك رمضان به آنها پايبندند.مردم روزه را با خرما و يا آب باز مي‌كنند و سفره‌هاي آنها در وقت افطار با حلواي خرما، نان، شربت و آب تزيين مي‌شود.
نذر براي آزادي زندانيان در مازندارن
بسياري ازمردم مازندران براي برآورده شدن آرزوها و ارتباط معنوي با خدا۳ روز مانده به ماه مبارك رمضان را روزه مي‌گيرند. در مازندران افرادي كه حاجتي داشته باشند براي برآورده شدن آن نذر ختم انعام مي‌كنند و براي اين كار از كساني كه در قرائت قرآن تبحر دارند دعوت مي‌كنند و به هنگام خواندن قرآن مقداري نمك، چند قرص نان و چند ظرف آب در سيني بزرگي مي‌گذارند و در مجلس قرار مي‌دهند.
پس از خواندن سوره انعام، افراد روزه خود را با غذاهايي كه در سيني قرار دارد باز مي‌كنند و نان‌هاي باقي‌مانده را به‌عنوان تبرك در سفره نان قرار مي‌دهند تا بركت پيدا كند و در ادامه صاحب مجلس سفره افطار را پهن مي‌كند.
قديم در مازندران رسم بود افرادي كه فرزند پسر مي‌خواستند نذر مي‌كردند كه در طول ماه مبارك رمضان مردم را براي خوردن سحري بيدار كنند، به اين صورت كه يك پيت حلبي خالي به گردن خود مي‌آويختند و با چوب به آن ضربه مي‌زدند تا مردم براي سحري بيدار شوند كه البته اين رسم‌ها هم‌اكنون از بين رفته است.
نذر حلوا از ديگر نذورات مردم اين منطقه است كه در شب ۱۵ ماه مبارك رمضان همزمان با ميلاد امام حسن مجتبي(ع) زنان به‌عنوان نذر ، قند، چاي، خرما و زغال به مسجد مي‌برند كه اين كار تا پايان ماه مبارك رمضان ادامه دارد.
همچنين در كنار اين مواد حلوا، آش، زولبيا و باميه سنتي، فرني، آبگوشت و باقلاي پخته با پلو به ميان روزه‌داران مي‌برند. در ساري در زمان افطاري هر كسي كه نذر داشت مجمعه‌اي از تمام نذورات خود را به‌عنوان افطاري درست مي‌كرد و به زندان شهر مي‌برد.
كساني كه در مازندران براي نخستين بار به سن تكليف مي‌رسند و روزه مي‌گيرند تا زماني كه از جانب بزرگ‌ترها به‌عنوان روزه‌سري هديه‌اي نگيرند، افطار نمي‌كنند.
معمولاً اين هدايا شامل چادر نماز و طلاجات براي دختران، پول و انواع نقره‌جات قديمي براي پسران است. مازندراني‌ها بر اين اعتقادند كه سحر را نمي‌خوابند زيرا نماز نافله شب مي‌خوانند و به‌ويژه مناجات حضرت امير در مسجد امير را به نام مولا يا مولا زمزمه مي‌كنند.
برچسب: ، آداب ماه رمضان در جنوب ايران، آداب ماه رمضان در غرب ايران، آداب و رسوم ايرانيان براي ماه رمضان، آداب و رسوم شمال ايران در ماه رمضان، آداب و رسوم ماه رمضان در شرق ايران،